Madeyski Antoni Franciszek Mieczysław (1862–1939), artysta rzeźbiarz. Ur. 17 X w Fośni Wielkiej na Wołyniu w rodzinie ziemiańskiej, był synem Bronisława Jana i Lubomiry z Baykowskich, kuzynem rzeźbiarza Wiktora Brodzkiego (zob.). Naukę rozpoczął w r. 1872 w gimnazjum w Żytomierzu, kontynuował w szkole wojskowej w Elizabetgrodzie, którą ukończył w r. 1876. W l. 1882–6 studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, jako uczeń Izydora Jabłońskiego, Władysława Łuszczkiewicza i Feliksa Szynalewskiego w zakresie rysunku i malarstwa oraz Walerego Gadomskiego w zakresie rzeźby. W l. 1885 i 1886 uzyskał nagrody za akt rzeźbiarski. Z kolei wyjechał do Wiednia kontynuując w l. 1886–9 studia artystyczne w tamtejszej akademii sztuk pięknych pod kierunkiem profesorów Hermana Helmera i Kaspara Klemensa Zumbuscha. W l. 1893–8 mieszkał w Petersburgu. Odbywał podróże artystyczne do Francji (w r. 1894 był w Paryżu w związku z wystawą ubiegających się o Prix de Rome), Niemiec, Włoch, na Kaukaz oraz po Polsce. W Petersburgu w l. 1894 i 1897 brał udział w dorocznych wystawach w cesarskiej akademii sztuk pięknych, a w r. 1898 w tejże akademii w wystawie wiosennej. W r. 1898 osiedlił się na resztę życia w Rzymie. Miał przy via Flaminia 26, potem przy via dei Polacchi 22 wytwornie urządzoną pracownię, która była salonem skupiającym m. in. polskich artystów, literatów i intelektualistów przebywających krócej lub dłużej w Rzymie. Z wieloma łączyły M-ego przyjaźnie, a jedną z największych była przyjaźń z Aleksandrem Gierymskim, którym opiekował się, a po jego śmierci wykonał (1904) nagrobek na cmentarzu Campo Verano, ponosząc część kosztów tego przedsięwzięcia. M. był gorącym patriotą i rzecznikiem sprawy polskiej; oddawał usługi polskim działaczom politycznym we Włoszech i we Francji, wykorzystując swoje znajomości i stosunki. W r. 1899 zorganizował czytelnię polską w Café Greco Antico przy via Condotti, z przeznaczeniem dla polskich artystów mieszkających w Rzymie. Był członkiem Tow. Miłośników Historii i Zabytków Krakowa (1902).

M. rzeźbił w marmurze, gipsie, terakocie i brązie oraz srebrze. Wykonywał rzeźby pełnoplastyczne, płaskorzeźby a także medale i plakiety. Głównymi dziełami M-ego są: brązowe popiersie Jana Matejki (1900) na fasadzie gmachu Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie oraz dwa cenotafy w katedrze na Wawelu: królowej Jadwigi (z kararyjskiego marmuru, 1902, fundowane przez Karola Lanckorońskiego) i króla Władysława Warneńczyka (z brązu, 1906, fundowane przez kardynała J. Puzynę). Ponadto wymienić należy nagrobki: m. in. A. Gierymskiego w Rzymie (1904), Eustachego Sanguszki (1910) w katedrze w Tarnowie oraz Władysława i Romana Sanguszków (1926) w kaplicy na starym cmentarzu w Tarnowie, Małgorzaty Czartoryskiej i Janowej z Czartoryskich Działyńskiej w Głuchowie (1930–1), pomnik Maurycego Drużbackiego, rozstrzelanego powstańca 1863 r., w kościele Św. Piotra w Krakowie. Większą część dorobku M-ego stanowią dzieła portretowe, popiersia postaci historycznych i charakterystycznych, prace o tematyce religijnej oraz rzeźby animalistyczne. Wykonał także ołtarz neoromański w kościele w Suchej i 5 ołtarzy w kościele Św. Stanisława w Rzymie. M. tworzył także medale i plakiety (np. plakietę z podobizną Stefana Batorego, medaliony Chopina, Mickiewicza i Słowackiego). W r. 1932 wybito monety srebrne (2, 5 i 10-złotowe) wg projektu M-ego z r. 1925 (awers monety przedstawia głowę kobiety w wieńcu z koniczyny, na tle kłosów. Modelką tej postaci była żona L. H. Morstina). M. uprawiał ponadto malarstwo.

M. wystawiał swe prace w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie (TPSP), m. in. w l.: 1885 (Sabała), 1889 (medalion Kraszewskiego), 1890 (Krasiński, Mickiewicz), 1897 (Św. Andrzej, Mała Ewa, Popiersie Matejki), 1898 (3 popiersia), 1899 (Upiorek, Mała Rzymianka, Didko, Portret Batorego, Maska, Ból, Staruszek, Mediolanka), 1900 (Stefan Batory), 1902 (Biust A. Gierymskiego, medalion A. Gierymskiego, Hiszpanka, Śpiący pies), 1906 (Stefan Batory, Ks. Ferdynand Radziwiłł, Ks. Stanisław Radziwiłł), 1909 (Matka), 1910 (Pierwsza Wystawa Rzeźby), 1912 (Trzecia Wystawa Rzeźby: Andrzejowa Zamoyska, Chopin – plakieta i medalion, Prof. Marian Sokołowski), 1913 (medale Mickiewicza i Słowackiego), 1914 (Roman Sanguszko), 1936 (jako zaproszony do udziału w 99 wystawie Tow. Artystów Polskich «Sztuka»). Wielokrotnie wystawiał M. w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie (TZSP), m. in. w l. 1886, 1889, 1890 (Portret mężczyzny, odznaczony II nagrodą w konkursie TZSP), 1896 (Św. Andrzej przed sądem), 1901 (2 popiersia Matejki, Maska bólu), 1909 (Popiersie Stanisława Kossakowskiego), 1910, 1911 (Studium starca), 1913, 1914, 1925 (na wystawie «Portret Polski» otrzymał najwyższe odznaczenie honorowe), a w r. 1935 miał tu wystawę jubileuszową złożoną z 77 rzeźb (m. in. plakiety Ignacego Paderewskiego i Tadeusza Kościuszki oraz medale Wojsko Polskie we Francji, z 1919), 22 rysunków, akwarel i obrazów olejnych: pejzaży, typów i studiów z l. 1884–1933, 6 projektów wiejskiego kościoła (1934) oraz kilkunastu fotografii rzeźb; wówczas nadano M-emu godność członka honorowego TZSP. Za prace pokazane na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w r. 1929 został odznaczony małym złotym medalem. W Poznaniu wystawiał w tamtejszym TPSP już w r. 1914. W Rzymie brał udział w dorocznej wystawie w Palazzo di Belle Arti w r. 1899 i Międzynarodowej Wystawie Sztuki w 50 rocznicę zjednoczenia Włoch w r. 1911. W Berlinie uczestniczył w wystawach w l. 1900 i 1909. W r. 1939 TPSP w Krakowie urządziło pośmiertną wystawę prac M-ego, na której znalazły się: Popiersie matki M-ego, Popiersie chłopskie, Mała Dalila, Figura Chrystusa, Popiersie Piusa XI, Charcica śpiąca, Żyd.

M. posiadał solidną wiedzę i umiejętność realistycznego rzeźbienia, czasem zbliżając się do granic naturalizmu. Był, zwłaszcza jako portrecista, artystą wziętym, a nawet sławnym. Opierał się na klasycznych wzorach renesansu włoskiego i przede wszystkim w tym duchu komponował swoje prace. Na ogół tworzył w szlachetnych materiałach, dbając zawsze o dokładne wykończenie powierzchni i szczegółów. Twórczość jego, w której przeważa tematyka polska, należy pod względem formy do ogólnoeuropejskiego nurtu eklektycznego akademizmu. Prace M-ego znajdują się w Muzeum Narodowym w Krakowie i Warszawie oraz w TPSP w Krakowie. M. był autorem rozprawki Artyści polscy w Rzymie, „Sztuki Piękne” (Kr.) T. 6: 1930 s. 4–6. M. zmarł 1 II 1939 w Rzymie. Pochowany w ufundowanym i wykonanym przez siebie dla A. Gierymskiego i W. Brodzkiego grobowcu na Campo Verano, z napisem «Grób Artystów Polskich».

Autoportret reprod. w Przewodniku Nr 107 TZSP w Warszawie, XI 1935; – Grajewski L., Bibliografia ilustracji w czasopismach polskich XIX i pocz. XX w. (do 1918 r.), (W. 1972); W. Enc. Ilustr.; W. Enc. Powsz., (PWN); Allgemeines Lexikon der Bildenden Künstler des XX. Jahrhunderts, Hrsg. v. H. Vollmer, Leipzig 1956 III; Bénézit, Dictionaire; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Peretiatkowicz–Sobeski, Współczesna kultura pol.; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler; Boniecki; Ilustrowany katalog obrazów i rzeźb w. XIX i XX. Muzeum Narodowe, Kr. 1905 s. 89; Katalog Działu Sztuki. Powszechna Wystawa Krajowa, P. 1929; Katalog Muzeum Narodowego w Krakowie, 1907 s. 67; toż 1908 s. 61, 62; Katalog wystawy retrospektywnej portretu polskiego w okresie od 1854–1954 r. ..., Kr. 1954; Katalog wystawy zabytków metalowych, Kr. 1902 s. 52, 708; Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, W. 1953–65 I, IV cz. I; Katalogi wystaw TPSP w Krakowie 1889–1939; [Piątkowski H.], Katalog zbiorów TZSP, W. 1925; Wiercińska J., Katalog prac wystawionych w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie w latach 1860–1914, Wr.–W.–Kr. 1969; Przewodniki po wystawach i katalogi TZSP w Warszawie; – Dobrowolski T., Sztuka Krakowa, Kr. 1959; Historia sztuki polskiej, Kr. 1962 III; Husarski W, Rzeźba polska od XVIII w., w: Wiedza o Polsce, II 581; Leśniak F., Artystyczne i historyczne zabytki miasta Tarnowa, Tarnów 1911 s. 6–6, 36; Polskie życie artystyczne w latach 1890–1914, Wr.–W.–Kr. 1967; Wawrzeniecki M., Dławce, Kr. 1901 s. 25; Wiercińska J., Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, Wr.–W.–Kr. 1968; – Kalendarz ilustrowany J. Ungra, W. 1903 s. 56; Krzywoszewski S., Długie życie (Wspomnienia), W. 1947 I 115; Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych; Sprawozdania dyrekcji TPSP w Krakowie za lata 1889–1910; Sprawozdania Komitetu TZSP; – „As” R. 1: 1935 nr 38 s. 28; „Czas” 1939 nr z 5 II (W. Husarski, A. M.); „Dzien. Zjednoczenia” (Chicago) 1939 nr z 10 IV; „Ilustr. Kur. Codz.” 1912 nr 42 s. 6, nr 60 s. 5, nr 167 s. 5, 1914 nr 19 s. 4; „Kraj” 1894 nr 6 s. 20, nr 31 s. 14, 1895 nr 16 s. 10, 1899 nr 11 s. 13–4, nr 12 s. 7–8; „Kur. Warsz.” 1935 nr z 10 XI (W. Bunikiewicz, Wystawa Antoniego Madeyskiego w Zachęcie); „Silva Rerum” 1928 z. 1/2 s. 30; „Sztuki Piękne” 1925 s. 677; „Tyg. Ilustr.” 1902 nr 40 s. 785–6 (L. Papieski, W pracowni u M-ego), 1903 półr. 1 nr 5 s. 85, 93, 1903 półr. 2 nr 29 s. 572, 616, 995, 1906, półr. 1 nr 20 s. 374–5 (H. Piątkowski, A. M. – Sylwetka), 1922 s. 719, 1935 półr. 2 s. 945; „Wiad. Liter.” 1939 nr 11 s. 7 (W. Horoszkiewicz, Wspomnienia o śp. A. M-m); – TPSP w Kr.: Mater. do Słownika Artystów, (rkp.).

Ignacy Trybowski